صادرات ۲۰ میلیون دلاری نانوکاتالیست‌های ایرانی به روسیه

به گزارش خبرنگار مهر، سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در آبان‌ماه سال ۱۴۰۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو گزارش اجرای این سند را تا پایان ۱۴۰۲ در قالب ۶ فصل منتشر کرده است. با توجه به اهمیت فناوری در توسعه اقتصادی کشور و نقش بسزای آن در بهبود بهره‌وری و خلق ارزش افزوده، همواره توسعه قابلیت‌های فناورانه در برنامه‌های سیاستی مورد توجه قرار گرفته است. دولت‌ها در راستای اهداف خود برای توسعه پژوهش و فناوری، انواع مختلفی از سیاست‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند.

این سیاست‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ نخست «سیاست‌های کارکردی یا اشاعه‌گرا» که هدف آن‌ها افزایش ظرفیت نوآوری و بهبود کلی قابلیت‌های علمی و فناورانه است. دوم «سیاست‌های هدفمند یا مأموریت‌گرا» که از توسعه پژوهش و فناوری خاص یا حل مسائل خاص حمایت می‌کند. سیاست‌های مأموریت‌گرا در زمره نسل جدیدی از سیاست‌های نوآوری قرار می‌گیرد.

«ارتقای رقابت پذیری صنایع نفت، گاز و پتروشیمی با استفاده از فناوری نانو» یکی از سیاست‌های مأموریتی ویژه ستاد نانو در حوزه‌های صنعتی اولویت دار جهت ارتقای اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی فناوری ناو به شمار می‌رود.

ناترازی انرژی را باید یکی از کلان چالش‌های ملی برشمرد که به دلیل رشد فزاینده مصرف انرژی در کشور روزبه‌روز حساس‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. تحقق تولید روزانه ۵/۸ میلیون بشکه نفت تا سال ۱۴۰۸ به منظور حل ناترازی انرژی، به حفاری ۲۰۰۰ حلقه چاه جدید نیاز دارد که با توجه به هزینه بالایسرمایه‌گذاری (۱۶۰ میلیارد دلار) و و زمان‌بر بودن حفاری (حداقل ۲۰۰ روز برای حفر هر حلقه چاه)، دست‌نایافتنی است.

بنابراین چاره‌ای جز ازدیاد برداشت از چاه‌های عملیاتی باقی نمی‌ماند که این امر، مستلزم به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته‌ای همچون نانو است. همچنین تحریم‌های اعمال‌شده به کشور و به‌تبع آن، عدم تأمین کاتالیست‌های موردنیاز پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها از خارج کشور موجب شد تا حمایت از پروژه‌هایی که به حل چالش‌های مذکور می‌پردازند، در اولویت قرار بگیرند. جدول زیر فهرست برخی از این پروژه‌ها را نشان می‌دهد.

در حال حاضر ۱۱ شرکت تولیدی فعال در این حوزه وجود دارد و تعداد محصولات تجاری سازی شده دارای گواهی نانومقیاس ۴۳ نوع محصول است. حجم بازار محصولات در سال ۱۴۰۱ ۳۲٬۷۵۰ میلیارد ریال و میزان صادرات در سال ۱۴۰۱، ۲ میلیون دلار بوده است.

همچنین تولید و مصرف نانوکاتالیست گوگردزدا، صرفه‌جویی ۴۵ میلیون یورویی را به همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین فرآیندهای پالایشگاه‌ها در راستای ارتقا و بهبود ترکیب محصولات پالایشی فرآیندهای تصفیه هیدروژنی برش‌های سنگین در محدوده مازوت (نفت کوره) است که از آن تحت عنوان فرآیند RCD یاد می‌شود و در واقع این واحد زمینه لازم برای تبدیل نفت کوره سنگین به بنزین و محصول سبک‌تر را فراهم می‌آورد.

این کاتالیست ترکیبی از ۱۱ کاتالیست مختلف است که هم اکنون در پالایشگاه امام خمینی شازند اراک جایگزین نمونه‌های آمریکایی و روسی شده و با کارآیی بالاتر از آن‌ها در حال کار است. سالانه نزدیک به ۴ میلیون تن برش‌های سنگین محدوده مازوت در کشور تولید می‌شود که استفاده از نانوکاتالیست واحد RCD در پاالیشگاه شازند اراک علاوه بر صرفه‌جویی ارزی ناشی از جایگزین کردن نوع خارجی منجر به تولید بنزین و محصولات سبک‌تر از این مواد باقیمانده سنگین نفت خام (حدود ۵۰ درصد) شده است.

همچنین با تولیدات داخلی از واردات کاتالیست‌های آلومینا بی نیاز شده‌ایم؛ با تولید انواع مختلف کاتالیست‌های نانویی از جمله کاتالیست آلومینای فعال، کاتالیست اکتیو آلومینا پروموت شده با آهن و کاتالیست باز یابی سولفور نیاز به واردات آن‌ها از خارج رفع شده است. این کاتالیست‌ها در پالایشگاه‌های ایلام، هاشمی‌نژاد، فازهای مختلف پارس جنوبی و پتروشیمی خارک مورداستفاده قرار گرفته است.

کاتالیست‌های LTS و Methanation تولید داخل در راکتورهای واحد آمونیاک پتروشیمی هنگام بارگذاری و مورد استفاده قرار گرفت. پتروشیمی هنگام با ظرفیت تولید ۲٬۲۰۰ تن آمونیا ک در روز در منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی قرار دارد که در سال‌های قبل کاتالیست موردنیاز خود را از شرکت هالدرتاپسو دانمارک تأمین می‌کرد.

همچنین صادرات نانوکاتالیست‌های ایرانی به روسیه ۲۰ میلیون دلار برآورد می‌شود؛ کارشناسان یک شرکت دانش‌بنیان در سه مجتمع فولاد و پتروشیمی روسیه در حال راه‌اندازی واحدهای تولید کاتالیست برای این کشور هستند و قرار است بزرگ‌ترین پتروشیمی تولیدکننده اوره و آمونیاک جهان نیز با کاتالیست‌های ایرانی وارد مدار تولید شود. تنها کاتالیزور تولید اتیلن جهان، کاتالیست هیدروژناسیون استیلن است. این کاتالیست در صدر کالاهای تحریمی جای گرفت و هدف از این تحریم ضربه زدن به شرکت‌های ارزش‌آفرین در صنعت پتروشیمی بود.

مزایای تولید این کاتالیست‌ها در کشور کاهش قیمت خرید (نسبت به کاتالیست خارجی)، افزایش دانش متخصصان ایرانی، افزایش راندمان تولید محصولات مهمی چون اوره، آمونیاک و متانول در کشور است که هم اکنون مشتری این کاتالیست، پتروشیمی مروارید در عسلویه است.